Wstawka skarlająca Frutana - polski wynalazek, który nie przyjął się w produkcji drzewek czereśni

W intensywnej produkcji sadowniczej dąży się do osłabienia wzrostu wegetatywnego drzew i obniżenia pułapu owocowania, dzięki czemu pielęgnacja drzew (opryski, cięcie) oraz zbiory stają się łatwiejsze. Użytkowanie słabiej rosnących drzew umożliwia upakowanie na tej samej powierzchni większej ich liczby, dzięki czemu plon z hektara się zwiększa. Dąży się zatem do stępienia wzrostu odmiany szlachetnej w porównaniu z siewkami, a także nadania jej dodatkowych, korzystnych cech, np. wytrzymałości na mrozy czy okresy suszy.

Uprawiane obecnie drzewa owocowe nie są organizmami jednolitymi genetycznie – składają się z podkładki, czyli dolnej części poniżej miejsca szczepienia, która odpowiada za rozwój systemu korzeniowego, oraz z odmiany szlachetnej, zaszczepionej na podkładce, której wzrost ogranicza podkładka.

Podkładki różnią się powierzchnią rozbudowy systemu korzeniowego, wytrzymałością na mrozy i choroby oraz innymi cechami. Bujny rozwój systemu korzeniowego pozwala im znieść nawet długotrwałe okresy suszy oraz wydajniej pozyskiwać z gleby składniki mineralne, skutkuje jednak silniejszym wzrostem części nadziemnej drzewa, w związku z tym należy takie sady zakładać w szerszym rozstawie. Silnie rosnące podkładki nadają się na gleby gorszych klas bonitacyjnych. Podkładki karłowe słabo rozwijają systemy korzeniowe, wskutek czego cierpią od suszy i niekiedy wymagają także interwencyjnego dostarczania składników mineralnych drogą nawożenia dolistnego. Dlatego powinny być sadzone na glebach lepszej jakości, a najlepsze plony uzyskuje się dzięki wdrożeniu systemów nawodnieniowych.

Innym sposobem produkcji szlachetnego materiału szkółkarskiego są wstawki skarlające. W takim przypadku drzewko składa się nie z dwóch, ale z trzech elementów – podkładki, wstawki skarlającej i zrazu (odmiany szlachetnej). Wstawka to fragment pędu odmiany karłowej, który od dołu łączy się z podkładką, a od góry ze zrazem odmiany szlachetnej. Dzięki temu uzyskuje się efekt stępienia wzrostu porównywalny z podkładkami skarlającymi lub nawet silniejszy.

Ponieważ wstawki skarlające wszczepia się na podkładki silniej rosnące, przewagą produkowanych z nich drzewek jest to, że łączą silniejszy rozwój systemu korzeniowego z efektem stępienia wzrostu części nadziemnej. Pozwala to sadownikowi uprawiać na gorszych glebach drzewa o słabym wzroście, w bardziej zagęszczonym rozstawie.

Frutana – wynalazek Instytutu Sadownictwa w Skierniewicach

Postęp w towarowej uprawie czereśni obserwujemy od ok. 20 - 30 lat. Wcześniej użytkowano silnie rosnące drzewa, głównie w ogrodach amatorskich, których pielęgnacja była trudna, a zbiór wymagał użycia wysokich drabin.

Przeszkodą dla rozwoju sadów towarowych była mała dostępność podkładek słabo rosnących (najpopularniejszych obecnie: GiSelA 5 oraz PHL-A). Rozmnażany tradycyjną metodą (w mateczniku) Colt okazał się podkładką o silniejszym wzroście niż pierwotnie zakładano. Natomiast GiSelA oraz PHL rozmnaża się metodami kultur tkankowych in vitro. Dlatego dostępność tych podkładek jeszcze w początku lat 2000. była niska, a ich upowszechnianie długo trwało.

Naukowcy z Instytutu Sadownictwa w Skierniewicach rozpoczęli badania nad alternatywną, łatwiej dostępną w tamtym okresie metodą produkcji słabo rosnących drzewek czereśni, czyli wstawką skarlającą. Po licznych doświadczeniach porównawczych udało się wyselekcjonować najbardziej odpowiednią – typ wiśni stepowej, którą w 2000 roku wpisano do rejestru pod nazwą Frutana.

Przez pewien czas była ona zamiennikiem słabo rosnących podkładek, który pod pewnymi względami należy nawet uznać za lepszy od nich.

Zalety i wady Frutany

• Efekt osłabienia wzrostu odmiany o 30 – 50%, podobnie jak przy tradycyjnych podkładkach słabo rosnących.
• Wstawka pozwala zastosować jako podkładkę antypkę, która jest lepszą podkładką od czereśni ptasiej, jednak nie szczepi się bezpośrednio na niej, ponieważ wykazuje niezgodność fizjologiczną z uprawianymi odmianami czereśni.
• Większa mrozoodporność niż u podkładek tradycyjnych. Większa wytrzymałość na mrozy niż u czereśni ptasiej.
• Silniejszy rozwój systemu korzeniowego (podkładką jest antypka), w związku z czym drzewka mają mniejsze wymagania glebowe. Nadają się na gleby piaszczyste z warstwą gliny w podglebiu.
• Drzewa ze wstawką szybko wchodzą w okres owocowania.
• Wymagają podpór tymczasowych tylko przez dwa lata po posadzeniu.
• Okres użytkowania drzew ze wstawką Frutana jest dłuższy niż szczepionych na tradycyjnych podkładkach słabo rosnących.

Oczywiście drzewka ze wstawkami mają też swoje wady. Trudniejszy i dłuższy jest proces ich produkcji. Mogą wyłamywać się w jednym z dwóch miejsc szczepienia. Zawiązują dużo owoców i szczególnie na glebach słabszych, bez nawadniania, prowadzą do drobnienia czereśni.

Dziś drzewka ze wstawką skarlającą Frutana są bardzo trudno dostępne na rynku szkółkarskim. Spośród ofert internetowych, udało się nam znaleźć tylko jedno gospodarstwo szkółkarskie, które sprzedaje drzewka czereśni na Frutanie – należy do mgr. inż. Tadeusza Zaparuszewskiego z Brześcia Kujawskiego. Wynalazek Instytutu Sadownictwa w Skierniewicach został prawie całkowicie wyparty przez tradycyjne podkładki słabo rosnące. Zapewne dlatego, że proces produkcji drzewek ze wstawkami w szkółce jest dłuższy i trudniejszy. Wymaga dwukrotnego szczepienia (wstawka do podkładki i odmiana do wstawki), trwa o rok dłużej, a odsetek nieudanych drzewek jest wyższy. Szkółkarzom łatwiej zaszczepić czereśnię bezpośrednio na podkładce.

Było do przewidzenia, że Frutana jest rozwiązaniem tymczasowym, a w miarę upowszechniania się w Polsce podkładek karłowych, zostanie przez nie wyparta. Dobrze byłoby jednak, gdybyśmy wciąż mieli wybór – są miejsca, w których wstawka byłaby znacznie bardziej korzystnym rozwiązaniem niż podkładka karłowa.

Związane z tematem

Problemy ze zbyt gęstymi sadami czereśniowymi. W jakiej rozstawie sadzić czereśnie?