Czarne porzeczki - zbiór liści I (ZAMIAST) owoców?

Uprawa czarnych porzeczek często rozczarowywała polskich plantatorów. Ustalane przez zakłady przetwórcze ceny skupu owoców były nie tylko poniżej oczekiwań producentów, ale często także poniżej kosztów produkcji. Zauważalne wzrosty stawek skupu trafiają się raz na kilka lat (ostatnio w 2020 roku), co skłania wielu rolników do zakładania nowych nasadzeń, zapewniając tym samym przetwórcom stały dopływ taniego surowca w kolejnych latach użytkowania owych plantacji sadzonych na fali „porzeczkowej euforii”.

Prócz wyzysku ze strony zakładów przetwórczych o obcym kapitale, problemem jest także zjawisko nadprodukcji owoców. Nawet w lata klęskowe zbiory są stosunkowo wysokie, więc odbiorcy towaru mogą pozwalać sobie na dyktowanie warunków.

W produkcji ekologicznej czarnej porzeczki też nie jest kolorowo

Wobec niskiej opłacalności produkcji, wielu plantatorów usunęło bądź po prostu zaniedbało uprawy. Inni natomiast, poszukując korzystniejszej alternatywy, przebranżowili się na produkcję ekologiczną. Ceny skupu owoców czarnej porzeczki z plantacji ekologicznych są wyższe i podlegają mniejszym wahaniom niż ceny jagód z upraw konwencjonalnych. W lipcu 2020, jak i 2019 roku czarną porzeczkę ekologiczną skupowano po ok. 3,5 zł za kg. To drożej niż towar konwencjonalny, jednak trzeba brać pod uwagę, że w ekologii znacznie trudniej uzyskać plony choćby zbliżone do plantacji konwencjonalnych. Problemem są szkodniki (m. in. wielkopąkowiec porzeczkowy, przędziorki, mszyce) oraz choroby (antraknoza, szara pleśń, także choroby wirusowe – rewersja porzeczki), nad którymi trudno zapanować bez konwencjonalnych środków ochrony roślin, a niestety znacznie obniżają one jakość i ilość owoców. Nie oznacza to, że ekologiczny system produkcji pozbawia plantatora szans na uzyskanie wysokich plonów, jest to jednak znacznie trudniejsze i wymaga dużo pracy, doświadczenia oraz wiedzy.

Alternatywą produkcja zielarska?

Propozycją dla upraw ekologicznych na zwiększenie dochodu z plantacji może być zbiór liści czarnej porzeczki. Jest to cenny i pożądany przez przemysł surowiec zielarski. Liść porzeczki czarnej (ribis nigri folium) wykorzystywany jest w fitoterapii jako środek wspomagający leczenie reumatyzmu, stanów zapalnych, schorzeń układu moczowego (działanie moczopędne). Z liści sporządza się napary i nalewki. Głównymi składnikami biologicznie czynnymi w liściach porzeczki czarnej są flawonoidy, choć występuje w nich także olejek eteryczny oraz fitoncydy (roślinne związki o działaniu antybiotycznym, dzięki czemu liście porzeczki czarnej mogą być stosowane także w leczeniu przeziębień).

Liście pozyskiwane jako surowiec zielarski muszą pochodzić z upraw ekologicznych i nie mogą zawierać pozostałości środków ochrony roślin. Wymagania dla roślin zielarskich są pod tym względem bardzo wyśrubowane. Ponadto muszą być zdrowe, bez oznak porażenia przez choroby, bez szkodników roślin.

Co do właściwego terminu zbioru liści porzeczki, nie powinno to być ani zbyt wcześnie, ani zbyt późno. Przedwczesny zbiór odbije się negatywnie na plonie i jakości owoców, gdyż pozbawimy roślinę dużej części aparatu fotosyntetycznego. Z kolei w pełni sezonu liście są silniej porażone przez patogeny. Zbioru liści najlepiej dokonać jeszcze przed zbiorem owoców (maj – czerwiec), gdyż podczas zbioru mechanicznego kombajn uszkadza znaczną ich część (w skrajnych przypadkach krzewy pozostają niemal nagie, co świadczy o złej technologii zbioru). Należy zbierać liście w czasie ciepłej i słonecznej pogody, bo materiał roślinny pozyskiwany w czasie opadów trudniej zasycha i jest bardziej podatny na zagniwanie. Surowiec musi być przesortowany i nie powinno być w nim żadnych innych roślin, a w szczególności fragmentów roślin trujących – np. powoju polnego, starca zwyczajnego, które zachwaszczają plantacje porzeczek.

Ważna jest także ilość liści, którą można pozyskać z plantacji, aby nie odbiło się zbyt negatywnie na kondycji i plonowaniu roślin w kolejnym sezonie. Trzeba mieć na uwadze, że liście zawierają znacznie wyższą koncentrację składników pokarmowych (mikro – i makroelementów) niż owoce, a więc ich przedwczesna, nadmierna utrata może być dla krzewu dużą szkodą. Wydaje się, że ubytek ok. 30% masy liści nie będzie szkodą, z którą roślina w dobrej kondycji sobie nie poradzi.

W przypadku produkcji zielarskiej, istotny jest nie tylko zbiór surowca, ale także jego prawidłowe suszenie i przechowywanie. Z powodu rozwoju pleśni dyskwalifikacji podlegają bowiem całe partie surowca, co dla producenta oznacza duże straty. Możliwości są dwie – dostarczenie liści do skupu w stanie zielonym i skorzystanie z posiadanych tam profesjonalnych suszarni (niższa cena za surowiec w stanie zielonym) bądź wysuszenie liści we własnym zakresie. Gospodarstwo sadownicze nie prowadzące profesjonalnej produkcji zielarskiej nie posiada zapewne specjalistycznych suszarni ogrzewanych. Liście powinny być zatem suszone w pomieszczeniach, najlepiej na podłodze wyłożonej papierem pakowym. Takie pomieszczenie musi być wentylowane i wolne od obcych zapachów, którymi łatwo przechodzi wysychający surowiec zielarski. Zasadniczo liście suszy się łatwiej niż ziele (pęd nadziemny – liście i łodyga). Suszenie liści porzeczki powinno przebiegać w temperaturze do 40 °C. Rozkłada się je cienkimi warstwami w taki sposób, aby woda mogła swobodnie parować z surowca. Nie można poddawać liści działaniu zbyt wysokiej temperatury ani bezpośredniemu działaniu promieni słonecznych, gdyż przyczynia się to do utraty związków biologicznie czynnych.

Wskaźnik usychalności liści (czyli ilość surowca świeżego potrzebna do uzyskania 1 kg suszu) wynosi przeważnie 4.

Koniec suszenia następuje, gdy liść jest sztywny, szeleści i kruszy się przy małym nacisku dłonią. Po wysuszeniu surowiec należy zapakować w worki i w takiej postaci dostarcza się go odbiorcom. Mogą to być worki papierowe, jutowe, lniane, ewentualnie przepuszczalne worki z tworzywa sztucznego. Surowiec w workach nie powinien leżeć bezpośrednio na podłodze, lecz na przykład na palecie, co umożliwia dostęp powietrza. Należy przytwierdzić do worka etykietę z nazwą surowca, datą zbioru i danymi gospodarstwa.

Zbiór liści czarnej porzeczki to także możliwość uzyskania chociaż części zarobku z tych plantacji ekologicznych, które zostały wyniszczone przez tegoroczne gradobicia.

Związane z tematem

Wysokie ceny porzeczki. Jak przywrócić zaniedbane plantacje do użytkowania?

Szpalerowa produkcja deserowych porzeczek kolorowych - perspektywiczna nisza w sadownictwie?