Jak rozpocząć przygodę z murarką ogrodową w sadzie?

Pszczołami samotnicami jako owadami zapylającymi uprawy owoców zainteresowano się szerzej, kiedy w wielu regionach Polski zaczęły pogłębiać się kłopoty z zapyleniem roślin. Sadownicy obserwowali, że wskutek zmniejszania się populacji owadów zapylających zbierają niższe i jakościowo gorsze plony owoców. Problem ma większe nasilenie na terenach intensywnie użytkowanych rolniczo, w których brakuje naturalnych schronień zamieszkiwanych przez pożyteczne gatunki owadów.

Coraz częściej producenci owoców wprowadzają do swoich gospodarstw murarkę ogrodową jako gatunek wspomagający pszczoły miodne w zapylaniu plantacji. Decydują się na to, gdyż chów dzikich owadów pszczołowatych jest prostszy, wymaga mniej specjalistycznej wiedzy i mniej sprzętu (praktycznie każdy element można sporządzić samodzielnie) niż prowadzenie pasieki.

Na podstawie źródeł oraz rozmów z osobami, które zdecydowały się na założenie domków dla murarki, postanowiliśmy przygotować mały poradnik dla tych ogrodników, którzy chcieliby się dowiedzieć czegoś więcej na temat tego gatunku i rozpocząć własną przygodę z chowem dzikich owadów pszczołowatych.

Przyczyny spadków populacji owadów zapylających

Czynników wpływających na spadek napszczelenia w Polsce wymienia się kilka. Podstawowym są choroby dziesiątkujące rodziny pszczele (warroza, zgnilec amerykański). Do innych przyczyn należą częste i wykonywane nie zawsze w prawidłowych terminach opryski środkami ochrony roślin. Na szczęście dzięki licznym kampaniom informacyjnym świadomość rolników w tym zakresie stopniowo wzrasta, zaś wiele substancji wycofuje się z rynku po stwierdzeniu ich negatywnego oddziaływania na pszczoły.

Swój wpływ ma także intensywna walka z zachwaszczeniem. Liczne spośród pospolitych dawniej w krajobrazie wiejskim gatunków chwastów, takich jak chaber bławatek czy kąkol polny, spotykane są coraz rzadziej. W efekcie spada dostępność wartościowego pożytku, bogatego w składniki odżywcze oraz dostępnego „taśmowo” od wczesnej wiosny do końca lotów pszczół.

Nie bez znaczenia jest również spadek zainteresowania pszczelarstwem wśród młodego pokolenia. Niestety wielu starszym pszczelarzom nie udało się zaszczepić swojej pasji u dzieci czy wnuków. Ule w gospodarstwach rolnych były kiedyś spotykane częściej niż obecnie.

Murarka ogrodowa – biologia owada

• Błonkówka - podobnie jak pszczoły, osy i trzmiele.
• Pszczoła samotnica – nie tworzy wyspecjalizowanych rodzin.
• Nie produkuje miodu.
• Występuje dymorfizm płciowy – samice różnią się od samców. Samice osiągają wielkość 10 – 12 mm, są zatem nieco mniejsze od robotnic pszczoły miodnej. Samce osiągają wielkość 8 – 10 mm. Osobniki żeńskie mają krótsze czułki i bardziej rozbudowany aparat gębowy, dzięki któremu mogą wykonywać prace związane z budowaniem gniazda. Są obficie pokryte włoskami. Kolor ciała jest rudy. Na stronie brzusznej znajduje się szczoteczka sztywnych włosów, która służy do strząsania pyłku z pylników kwiatów.
• W ciągu roku rozwija się jedno pokolenie.
• Wczesną wiosną jako pierwsze z gniazd wylatują samce. Samice wylatują na tydzień – dwa tygodnie po nich. Wtedy następuje kopulacja.
• Samice nie budują gniazd, lecz zakładają je w istniejących podłużnych i wąskich szczelinach, na przykład w pustych łodygach roślin, spróchniałych konarach, korytarzach wydrążonych przez szkodniki kory i drewna lub w szparach między kamieniami. Miejsca te najczęściej znajdują się w pobliżu gniazd macierzystych, z których same się wylęgły, co daje duże szanse, że owady pozostaną na danym terenie przez kolejne lata. Aby stworzyć im dogodne warunki bytowania w sadzie, należy zbudować domki z pociętymi kawałkami trzciny we własnym zakresie, ewentualnie zakupić gotowe ule z plastrami hodowlanymi, które zostaną zasiedlone przez murarki.
• W pojedynczej „rurce” samice tworzą rząd od kilku do kilkunastu komórek lęgowych. Zaopatrują je w zapas pyłku i nektaru, z którego korzystać będą larwy. Składają do nich jaja. Komórki zasklepiają (oddzielają od siebie) mieszaniną piasku, gliny i śliny.
• Rozwój larw w gniazdach trwa do drugiej połowy lata. Po przepoczwarzeniu powstaje postać dorosła, która zimuje w gnieździe.

Jak zbudować populację murarki ogrodowej w sadzie?

• Należy umieścić w sadzie domki, w których zbudują swoje gniazda murarki ogrodowe. Jak wcześniej wspomniano, powinny się one składać z wąskich rurek, które zostaną zasiedlone przez owady. Najczęściej stosuje się źdźbła trzciny pocięte na kawałki długości ok. 10 – 20 cm. Istotna jest ich średnica, która powinna wynosić 8 mm. W źdźbłach o średnicy 5 – 6 mm rozwija się więcej samców niż samic, co nie jest korzystne z punktu zapylenia sadu.
• Rurki powinny być umieszczone w zadaszonej skrzyni, która będzie stanowić ochronę przed deszczem i wiatrem.
• Domki dla murarek kładzie się na leżącym na ziemi podwyższeniu, stawia na specjalnym stojaku lub mocuje do drzew albo słupów. Aby pobudzić owady do zasiedlania gniazd, zaleca się nakierować wyloty ku nasłonecznionej stronie południowej. Powinno się także zastosować siatkę, przez którą swobodnie będą mogły przelatywać owady, a będzie ona zabezpieczeniem przed drapieżnikami.
• Należy zakupić kokony murarek i umieścić w pobliżu domków, które mają zostać zajęte przez owady. Liczbę kokonów należy dostosować do liczby gniazd (rurek) w domkach. Samice w populacji murarki stanowią ok. 40%. Na każdą powinny przypadać dwa gniazda. Oznacza to, że na 1000 rurek powinno się wyłożyć 1250 kokonów (będzie w nich ok. 500 samic).
• Kokony powinno się zabezpieczyć przed opadami atmosferycznymi, gryzoniami i ptactwem. Najczęściej wystawia się je w pudełku.
• Odpowiedni termin wystawienia kokonów to początek kwitnienia roślin na wiosnę. Kokony powinny już być w sadzie na ok. dwa tygodnie przed zakwitnięciem drzew lub krzewów owocowych.
• Po okresie wygryzania się owadów z kokonów powinno się wynieść z sadu ich resztki, z których nie wygryzły się murarki. Są one najprawdopodobniej zaatakowane przez patogeny lub pasożyty.
• Nie wolno już przemieszczać domków z gniazdami, aby nie strząsać larw z pyłku, na którym żerują. Można okrywać je podczas wykonywania oprysków.

Wydajność murarki ogrodowej w zapylaniu upraw sadowniczych

• Loty murarki rozpoczynają się zazwyczaj w pierwszej połowie kwietnia, a kończą w drugiej dekadzie czerwca. Przypadają zatem na okres kwitnienia owadopylnych gatunków sadowniczych. Jednak w przypadku roślin wcześnie kwitnących (jagoda kamczacka, agrest) to pszczoły odgrywają główną rolę w zapyleniu. Murarki opuszczają bowiem gniazda w temperaturze bliskiej 15°C, a wczesną wiosną takie ciepłe dni trafiają się rzadko.
• Ponieważ murarki są pszczołami samotnicami, ich loty nie są zorganizowane i odbywają się w równym nasileniu we wszystkich kierunkach. Zaletą pszczół miodnych jest bardzo sprawna komunikacja między robotnicami, które wymieniają między sobą sygnały określające lokalizację pożytku i kierunek lotów.
• Brak wierności kwiatowej – murarki nalatują na kwiaty różnych gatunków. Dlatego też w przypadku wstawienia do sadu murarki ogrodowej zasadne jest wykaszanie chwastów, które kwitną w tym samym czasie, co drzewa. Dzięki temu jest większa szansa, że murarki będą oblatywać rośliny uprawiane w sadzie. Natomiast pszczoły miodne wykazują wierność kwiatową, co oznacza, że pojedyncza pszczoła wyspecjalizowana jest w obsłudze kwiatów jednego gatunku, aż do jego przekwitnięcia.
• Odległość od gniazda, którą murarki przebywają w poszukiwaniu pyłku wynosi ok. 300 m. W warunkach wysokiej dostępności pożytku jest to ok. 100 – 200 m. Owady są zatem przywiązane do miejsca gnieżdżenia się. Trzeba rozmieścić ule w taki sposób, aby cała powierzchnia sadu znajdowała się w zasięgu murarek.
• Murarki są wrażliwe na niekorzystne warunki pogodowe – w dni chłodne, pochmurne, deszczowe ograniczają loty bądź nie wykonują ich wcale. Na tym tle lepiej wypadają trzmiele, które wylatują przy względnie niskiej temperaturze (od 8°C) oraz przy pochmurnej pogodzie.
• Literatura podaje, że do zapylenia hektara sadu jabłoniowego potrzeba ok. 600 samic, czarnej porzeczki – 1000, zaś wiśni – ponad 3000 samic.