Perspektywy rynkowe dla odmian odpornych na parch jabłoni

Możliwości wdrożenia odmian odpornych na parch do produkcji sadowniczej

Chociaż odmiany odporne na parch jabłoni zdobywają popularność znacznie wolniej niż początkowo zakładano, a wieloma z nich po wpisaniu do rejestru nie było żadnego zainteresowania, wciąż są obiecującą alternatywą dla powszechnie uprawianych odmian bez cech odporności.

Wynika to z faktu, że w społeczeństwach wysoko rozwiniętych państw Zachodu zyskuje na znaczeniu zdrowe odżywianie. Konsumenci chcą spożywać produkty rolne wolne od pozostałości środków ochrony roślin. Coraz bardziej niechętnie odnoszą się do przeprowadzania licznych oprysków w sadach towarowych, a przecież najwięcej wykonuje się właśnie przeciwko parchowi.

Upowszechnia się również rolnictwo ekologiczne, w którym zakres środków, którymi można wykonywać opryski przeciwko parchowi ogranicza się właściwie do preparatów miedziowych, wodorowęglanu potasu, środków fosfonowych oraz – po uzyskaniu pozwolenia – cieczy siarkowo – wapiennej. Przy pomocy tych preparatów bardzo trudno uchronić jabłoniowy sad towarowy przed parchem. Z powodzeniem użytkuje się w nich natomiast odmiany parchoodporne.

Co więcej, jako członek Unii Europejskiej, Polska podlega decyzjom KE, która realizuje politykę ograniczania zużycia środków chemicznych w ochronie upraw rolniczych. Wycofywane są kolejne substancje aktywne (np. mankozeb). Jeżeli nakreślone przez Zielony Ład plany redukcji zużycia pestycydów do 50% się ziszczą, użytkowanie odmian odpornych na parch jabłoni wydaje się kluczowe dla europejskiej produkcji sadowniczej. Ważne, abyśmy byli na to przygotowani i mieli wachlarz sprawdzonych odmian, które dobrze plonują w naszych warunkach klimatycznych oraz charakteryzują się odpowiednimi walorami produkcyjnymi i konsumpcyjnymi. Stabilna odporność na parch jabłoni to znacznie mniejsze nakłady na ochronę roślin w całym okresie użytkowania sadu – czy to ekologicznego, czy konwencjonalnego.

Fot. 1. Ariva - angielsko-szwajcarska odmiana jabłoni o odporności na dwie najgroźniejsze choroby w uprawie jabłoni, czyli parcha i mączniaka. Niestety owoce są ubogie w smaku. (fot. Wikimedia Commons)

W hodowli roślin jest zazwyczaj tak, że jedna korzystna cecha utrwalana jest kosztem innych. Na przykład wyjątkowo trwały w przechowywaniu Idared lub pięknie wybarwiający się Gloster są jednocześnie bardzo ubogie pod względem smaku. Trudno skumulować w jednej odmianie szereg korzystnych cech. Nie jest jednak regułą, że odmiany odporne na parch jabłoni rodzą owoce niesmaczne. Na przykład jabłka odmiany Topaz charakteryzują się smakiem wyjątkowym, nie spotykanym u żadnej innej odmiany, dzięki odpowiedniemu balansowi cukrów i kwasowości.

Bardzo obiecującym kierunkiem na potrzeby produkcji deserowej wydaje się sadzenie odmian, których owoce przypominają cechami użytkowymi, smakiem i wyglądem owoce tych odmian, które zdobyły już uznanie w polskiej i światowej produkcji sadowniczej. Można je dzięki temu podobieństwu skutecznie promować jako zdrowsza (bo zawierająca mniej pozostałości) alternatywa dla tych odmian. Przykładem może być Galiwa, która rodzi bardzo słodkie i aromatyczne owoce o czerwonej, delikatnie paskowanej skórce. Inna podobna do Gali odmiana odporna na parch do Gaia. Kolejny przykład to wyselekcjonowany we Włoszech Fujion, który ma być podobny do japońskiej odmiany Fuji.

Fot. 2. Galiwa - odporna na parch jabłoni alternatywa dla Gali. (fot. Wikimedia Commons)

Należy także zwrócić uwagę na znaczenie odporności na parch jabłoni w uprawie jabłek przemysłowych. Założeniem produkcji surowca dla przetwórni powinno być uzyskanie jak najwyższego plonu przy minimalnych nakładach. Jest to praktycznie niemożliwe do zrealizowania w uprawie odmian o standardowej wrażliwości na parch jabłoni, gdyż w przypadku braku ochrony plon ulegnie obniżeniu poniżej progu opłacalności, natomiast po wdrożeniu pełnej ochrony nakłady na nią przewyższą zyski ze sprzedaży surowca do przetwórni. Uprawa odmian odpornych na parch jabłoni wydaje się najrozsądniejszym rozwiązaniem dla sadów typowo przemysłowych.  Tutaj jedną z najbardziej perspektywicznych wydaje się wyselekcjonowana w SGGW odmiana Chopin, która charakteryzuje się bardzo cennymi z punktu wykorzystania przemysłowego walorami – jest kwaśna, owoce nie ciemnieją po przekrojeniu. Wcześnie wchodzi w pełnię owocowania, owocuje obficie i regularnie.

Fot. 3. Wyselekcjonowany w SGGW w Warszawie Chopin to ciekawa alternatywa dla popularnej na całym świecie odmiany Granny Smith, której nie możemy w Polsce uprawiać z uwagi na zbyt krótki okres wegetacji.

Warto wreszcie wspomnieć o przydatności odmian odpornych na parch jabłoni w ogrodnictwie amatorskim i działkowym. Osoby, które nie zajmują się profesjonalną, lecz hobbystyczną produkcją owoców na własne potrzeby powinny być zainteresowane sadzeniem odmian, które „wybaczą” im niedociągnięcia w ochronie i nie zachorują, jeżeli rzadko odwiedza się działkę i nie wykonuje wszystkich niezbędnych oprysków. W przypadku doboru odmian do ogrodu przydomowego należy się kierować przede wszystkim własnymi preferencjami co do ich smaku. Na pewno warto rozważyć posadzenie wspomnianej wyżej odmiany Topaz.

Czy rzeczywiście odporne? – zjawisko przełamywania odporności

Uzyskanie zjawiska odporności (rozumianej jako minimalna podatność) na parch jabłoni wiąże się z wprowadzeniem do genomu danej odmiany na drodze prac hodowlanych któregoś z genów odporności. Dzięki temu rośliny nie są porażane przez wybrane szczepy patogenu Venturia inaequalis (sprawcę parcha). Wiele odmian parchoodpornych posiada gen Vf (np. Vf – Rvi6 u odmiany Galiwa), który warunkuje odporność na powszechnie występujące w sadach szczepy grzyba będącego sprawcą parcha jabłoni. Nie gwarantuje to jednak, że odmiana uznana za odporną nie zostanie porażona przez parch jabłoni. Objawy choroby wciąż mogą wystąpić po porażeniu jej przez szczep grzyba, na którego nie posiada odporności.

Jednocześnie patogeny stosunkowo szybko dostosowują się do wprowadzanych przez hodowców mechanizmów odporności i zyskują zdolność porażania odmian, które wcześniej uznawano za odporne. Do przełamania odporności doszło już na przykład w przypadku odmiany Topaz, przy czym skala porażenia roślin jest wciąż dużo niższa niż jabłoni o normalnej podatności. Nie jednak na tyle, aby w sadzie towarowym, w którym stwierdzono rozwój choroby, całkiem zrezygnować z oprysków przeciwko parchowi. Dużo wcześniej doszło do przełamania odporności u odmiany Priam.

U większości odmian uznawanych za odporne na parch jabłoni, cecha ta warunkowana jest monogenowo (tzn. koduje ją pojedynczy gen). Jeżeli patogenowi uda się przełamać odporność, może porażać jabłoń i rozprzestrzeniać się w sadzie. Dużo mniejsze ryzyko przełamania odporności występuje u tych odmian, u których cecha jest warunkowana poligenowo (tzn. koduje ją więcej niż jeden gen). Przykładem takiej odmiany może być Gold Milenium wyhodowany przez Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach, u którego odporność warunkowana jest przez dwa geny: Vf oraz Vbj.

Odmiany odporne na parch o największych perspektywach w polskim sadownictwie

Odmiany parchoodporne uprawiane w polskich sadach powinny charakteryzować się dogodnymi cechami produkcyjnymi, np. wiernym plonowaniem w warunkach sadu intensywnego, przystosowaniem do naszego klimatu.

Związane z tematem

Chopin - odmiana, która biłaby rekordy, gdyby...

Sander - odmiana z przyszłością?

Jabłoń Putinka - niespełniony sen o powrocie na rynek rosyjski