Gala nie tak wrażliwa na mrozy, jak nam się wydaje!

W obiegowej opinii Gala oraz Red Delicious uchodzą za wybitnie wrażliwe na działanie zimowych mrozów. Dlatego też niespodziewane nadejście fali niskich temperatur wywołuje wśród sadowników niepokoje i skłania ich do dyskusji na temat zasadności uprawy w naszych warunkach klimatycznych obu tych popularnych odmian jabłoni. Mówi się o tym, że mrozy ostatnich dni zweryfikują dobór odmian w polskich sadach, konieczne będą wymiany drzewek, zastępowanie ich innymi odmianami.

Chcielibyśmy skupić się na bardzo popularnej w polskich sadach Gali. Czy rzeczywiście odmiana ta wyróżnia się jakąś szczególną podatnością na mrozy? Jak wypada na tle innych, wiodących odmian jabłoni? Co mówią na ten temat wyniki badań?

Pamiętajmy, że wprowadzenie Gali do uprawy w warunkach polskich było „eksperymentem in vivo”. Brakowało wyczerpujących badań, jak ta odmiana odnajdzie się w naszym klimacie. Na własnej skórze mieliśmy przekonać się, czy Gala zda egzamin w polskich sadach produkcyjnych. Pomimo licznych obiekcji, odmiana jak do tej pory sprawdzała się w Polsce, a jej znaczenie z roku na rok wzrasta.

Gala zawdzięcza swoją popularność w polskich uprawach ostatnim dwudziestu latom. Wielu krytykowało jej powszechne wprowadzanie w nowych nasadzeniach, twierdząc, że kres tej odmianie położą pierwsze mroźne zimy, które w naszym klimacie są normą.

Ponieważ jednak w ciągu ostatnich lat nie trafiały się naprawdę srogie zimy, zaczęliśmy bagatelizować mroźną porę roku, zakładając sady z Galą czy różnymi sportami Red Deliciousa w coraz bardziej ryzykownych lokalizacjach. „Ocieplenie klimatu” – powtarzano nam na każdym kroku, a my zaczęliśmy wierzyć, że prawdziwe mrozy to już historia. Uśpiono naszą czujność, co może niestety teraz (bądź w najbliższych latach) odbić się na kondycji polskich sadów jabłoniowych, niezależnie od uprawianej odmiany. Są bowiem lokalizacje, w których nie powinny powstać sady, nawet jeżeli uprawia się w nich jabłonie uznawane za bardzo wytrzymałe na mrozy.

Nim przedstawimy dane dotyczące mrozoodporności Gali, odnieśmy się do w paru zdaniach do kwestii wpływu obecnych mrozów na dobór odmian w polskich sadach.

Mrozy zweryfikują dobór odmian w polskich sadach?

Przede wszystkim należy zachować daleko idącą ostrożność w ocenie zamieszczanych w Internecie fotografii przedstawiających drzewa z oznakami uszkodzeń mrozowych – podłużnymi pęknięciami pnia, zbrązowieniami przekroju itp.

Nie mamy przecież pewności, jaka jest skala tych uszkodzeń (może zdjęcia przedstawiają tylko kilka wybranych roślin zniszczonych przez mróz, ale nie są reprezentatywną próbą?), jaki był poziom agrotechniki w owych sadach (w szczególności – dawki i terminy stosowania nawozów azotowych), jak przygotowano rośliny do nadchodzącej zimy, jaki był przebieg pogody w sezonie w danym miejscu (może sad był okresowo podtopiony?), wreszcie – jaka jest lokalizacja uprawy?

Nie jest przecież tajemnicą, że wiele sadów zakłada się w miejscach, w których uprawy wieloletnie nigdy nie powinny się znaleźć, na przykład w zastoiskach mrozowych.

Poza tym spadki temperatur nie są w skali kraju równomierne. Na przykład w zachodniej części województwa łódzkiego (skąd nadajemy) nocne spadki temperatur nie przekroczyły – 16 °C, natomiast z innych lokalizacji napływają doniesienia o mrozach silniejszych niż 25 – stopniowe.

Dlatego też przykrych doniesień o wystąpieniu szkód mrozowych w tamtym czy owamtym sadzie nie powinniśmy uogólniać do całościowej sytuacji w produkcji jabłek. Wydaje się, że dopiero późną wiosną, kiedy zagrożenie ze strony mrozów i przymrozków ustąpi, a wegetacja drzew będzie w pełni, będzie można dokonać wiarygodnej oceny stanu naszych sadów po okresie spoczynku. Jest możliwe, że skala uszkodzeń będzie znaczna, choć niewykluczone również, że nie będą one miały istotnego wpływu na zbiory z drzew owocowych. To wszystko się dopiero okaże, gdyż zima nie powiedziała jeszcze ostatniego słowa.

Póki co, warto robić co się da, aby zmniejszyć ryzyko uszkodzeń. Jeszcze w grudniu zachęcaliśmy do bielenia drzew, pomimo że na mroźną zimę się wówczas nie zanosiło. Osoby, które zdecydowały się na ten prosty i tani zabieg, mogą obecnie spać nieco spokojniej. Teraz powinno się natomiast okryć warstwą śniegu dolne części pni drzew wraz z szyjką korzeniową i miejscem szczepienia, co znacznie zmniejsza ryzyko uszkodzeń tych wrażliwych części drzew.

Wytrzymałość Gali na zimowe mrozy na tle innych odmian

W Kanadzie, inaczej niż w Polsce, postanowiono dokładnie zbadać mrozoodporność Gali przed wydaniem zaleceń dotyczących jej uprawy w strefie klimatu umiarkowanego, w której przynajmniej raz na kilka lat występują mroźne zimy. Porównano ją z wytrzymałością na mrozy kilku innych odmian jabłoni, spośród których znaczenie gospodarcze w Polsce mają Golden Delicious, Jonagold, Mutsu, McIntosh. Pozostałe badane odmiany to Northern Spy, Ambrosia, Aurora Golden Gala  [Cline i in., 2012].

W tym celu w dwóch terminach (w początku grudnia, kiedy wytrzymałość roślin była najniższa, gdyż nie zdążyły ulec pełnemu zahartowaniu oraz w początku lutego, kiedy tkanki drzew z dużym prawdopodobieństwem zostały już zahartowane) poddano rośliny działaniu mroźnych temperatur w zakresie od – 20 °C do – 40 °C, które obniżano o 1°C co godzinę.

Po odpowiednim spreparowaniu pędów, oceniano stopień zbrązowienia tkanek w ich przekrojach. Analizy stopnia uszkodzeń mrozowych dokonano wzrokowo oraz pod mikroskopem. Na podstawie danych ustalono najwyższą temperaturę, w której powstają uszkodzenia mrozowe oraz wykreślono krzywe obrazujące mrozoodporność badanych odmian.

Doświadczenie prowadzono w okresie dwóch lat, a zatem wytrzymałość odmian na mrozy sprawdzano czterokrotnie – w grudniu 2010 i 2011 oraz w lutym 2010 i 2011.

Wyniki i wnioski z badań

W lutym badane odmiany charakteryzowały się średnio o 2 – 4 °C większą wytrzymałością na mrozy niż w grudniu.

Najwyższa temperatura, przy której odnotowano uszkodzenia drewna to – 22,5 °C. Stwierdzono ją w terminie grudniowym. W lutym, po okresie hartowania, rośliny były mniej podatne na uszkodzenia mrozowe.

Tabela 1. Najwyższa temperatura, przy której w grupie badanych odmian odnotowano uszkodzenia drewna

Na podstawie danych przedstawionych na wykresie 1., można uszeregować odmiany według rosnącej mrozoodporności: Mutsu < Jonagold < Gala Standard < Golden Delicious < McIntosh. Oznacza to, że odmianami wrażliwszymi od Gali na zimowe mrozy są Mutsu i Jonagold. Wytrzymałość Gali i Goldena jest do siebie bardzo zbliżona (różnica zaledwie 0,1 °C).

Wykres 1. Najwyższa temperatura, przy której stwierdzono uszkodzenia mrozowe drewna u poszczególnych odmian jabłoni (średnia z czterech pomiarów). Opracowanie własne na podstawie Cline i in., 2012

Wykres 2. obrazuje, jak zmienia się tolerancja na mrozy poszczególnych odmian jabłoni w zależności od terminu - przed zahartowaniem drzew (pocz. XII) oraz w pełni zahartowania  (pocz. II). Należy zwrócić uwagę, że przed zahartowaniem Gala ma mniejszą wytrzymałość na mrozy od Golden Deliciousa (różnica 0,4 °C). Natomiast po okresie hartowania jest już od niego znacznie bardziej wytrzymała na mróz (różnica 1,9 °C). Wskazuje to na bardzo istotną rolę przebiegu temperatur w pierwszej połowie okresu spoczynku w kształtowaniu wytrzymałości Gali na zimowe mrozy. Uzyskanie pełni naturalnej wytrzymałości Gali na mrozowe temperatury możliwe jest dzięki prawidłowemu zahartowaniu drzew.

Wykres 2. Najwyższa temperatura, przy której stwierdzono uszkodzenia mrozowe drewna u poszczególnych odmian jabłoni w początku grudnia oraz w początku lutego. Opracowanie własne na podstawie Cline i in., 2012

Komentarz

• Wyniki odnoszą się do drzew w pełni zdrowych, prawidłowo pielęgnowanych, chronionych i nawożonych, dobrze przygotowanych do spoczynku. Błędy w agrotechnice (np. zbyt wysokie i za późno zadawane dawki nawożenia azotem, za późne nawadnianie) obniżają naturalną wytrzymałość roślin na mrozy.
• Przedstawione wyniki odnoszą się wyłącznie do podatności omawianych odmian na zimowe mrozy. Nie dotyczą innych czynników decydujących o powodzeniu produkcji jabłek, np. chorób kory i drewna, wrażliwości na wiosenne przymrozki.
• Badania nie dają podstaw, aby twierdzić, że Gala jest odmianą o wybitnej podatności na wymarzanie zimą. Podobnie jak Golden, jest to odmiana średnio wrażliwa, natomiast wrażliwsze od niej są Mutsu oraz Jonagoldy, które należy zabezpieczyć w pierwszej kolejności.
• Odnosząc wyniki doświadczenia do obecnej sytuacji, musimy zwrócić uwagę, że w grudniu 2020 panowały wysokie temperatury (przeważnie dodatnie), wskutek czego rośliny nie zdołały się w pełni zahartować przed nastaniem mrozów. Stąd możliwa jest ich wyższa wrażliwość na wymarzanie niż w warunkach doświadczenia.

Bibliografia

Cline J, Neilsen D, Neilsen G, Brownlee R, Norton D, Quamme H (2012): Cold hardiness of new apple cultivars of commercial importance in Canada. Journal of the American Pomological Society, 4:174-182