Przycinanie Starych Drzew Owocowych - Jak Przywrócić im Świetność?

Spis treści:

• Czy można uratować każde stare drzewo owocowe?
• Jak przycinać stare drzewa owocowe?
• Cięcie drzew owocowych a ich gatunek i odmiana.
• Przycinanie starych drzew - o czym jeszcze należy pamiętać?
• Kiedy przycinać stare jabłonie i inne drzewa owocowe?
• Leczenie ran starych drzew owocowych.
• Ochrona starych drzew owocowych.
• Nawożenie starych drzew owocowych.

Wielu ma w swoich ogrodach stare drzewa owocowe. Mogły zostać posadzone lata temu przez członków naszej rodziny albo rosnąć już wówczas, gdy kupiliśmy posesję. Mnóstwo osób zastanawia się, czy przycinanie starych drzew owocowych ma sens - szczególnie tych, które są zdziczałe, korona jest przegęszczona, owocują skąpo, a wyrastające na nich owoce są drobne i porażone przez choroby. Z kolei brak czasu lub sentyment do lat dzieciństwa powstrzymują nas przed ich wykarczowaniem i zastąpieniem młodszym egzemplarzem. Tym bardziej że stare drzewa owocowe należą często do odmian, których dziś się już nie uprawia i nie są dostępne w handlu, choć charakteryzują się wybitnymi walorami smakowymi. Bywa, że nie znamy nawet nazwy tej odmiany, kojarzymy jedynie smak. Dlatego warto podjąć trud przywrócenia starym drzewom owocowym ich produktywności.

Czy można uratować każde stare drzewo owocowe?

Oczywiście nie w każdym przypadku będzie to możliwe, bo uprawiane przez człowieka drzewa owocowe (poza orzechami) mają znacznie krótszą żywotność niż nieużytkowane sadowniczo gatunki drzew dziko rosnących w lasach bądź sadzonych w parkach. Niekiedy zły stan zdrowia drzewa nie daje większych szans na jego odratowanie. Najpoważniejszym problemem, który często dotyka stare drzewa owocowe, jest opanowanie ich przez szkodniki kory i drewna (zwójka koróweczka, przeziernik jabłoniowiec, korniki). Ponieważ szkodniki te ukryte są głęboko pod korą, nie można zwalczyć ich dostępnymi obecnie substancjami owadobójczymi. Silnie zaatakowane drzewa trzeba usunąć.

W innych przypadkach pokrój drzewa na tyle koliduje z budynkiem, altaną bądź innymi nasadzeniami, że cięcie starej jabłoni, czereśni czy śliw i przywracanie im wartości użytkowej nie ma sensu i należy się ich pozbyć. Bywa też, że wielkość drzewa przekracza nasze możliwości wykonania zabiegów pielęgnacyjnych. Możliwe jest także gnicie podstawy pnia oraz uszkodzenia podkładki, po zaobserwowaniu których lepiej jest wyciąć drzewo.

Fot. 1.
Bardzo często na starych drzewach obserwujemy próchnienie rdzenia pnia. Wcale nie musi to oznaczać, że drzewo umrze. Przedstawionemu na fotografii orzechowi wyczyszczono spróchniały rdzeń w miejscu pęknięcia. Pomimo to drzewo żyje i owocuje. To dlatego, że funkcje przewodzenia wody i asymilatów spełnia pierścień najmłodszych warstw tkanek przewodzących, zlokalizowany w zewnętrznej części przekroju pnia. We wnętrzu pnia występuje drewno twardzielowe, czyli martwa tkanka, która nie przewodzi wody i pełni funkcje wyłącznie mechaniczne (nadaje drzewu wytrzymałość). Pozbawione rdzenia drzewo jest jednak wrażliwsze na wyłamywanie, dlatego bezpieczniej zapewnić mu podporę.

Jak przycinać stare drzewa owocowe?

1. Cięcie sanitarne - w pierwszej kolejności przeprowadzamy cięcie sanitarne starych drzew owocowych, a więc usuwamy z odpowiednim zapasem zdrowej tkanki wszelkie pędy noszące oznaki chorób. Zaniedbane stare drzewa owocowe noszą na pędach wiele oznak porażenia przez choroby – są to na przykład spękania, martwice tkanek, wycieki gumy.
2. Wycięcie pędów wrastających do środka korony i krzyżujących się, czyli niepotrzebnie konkurujących ze sobą o światło. Korona starego drzewa jest silnie przegęszczona, co nie daje optymalnego dostępu światła do liści i owoców. Na gałęziach zacienionych kwitnienie i zawiązanie owoców jest dużo słabsze. Liczne pędy ogładzają wzrastające zawiązki z substancji pokarmowych, co jest jedną z przyczyn gorszego owocowania starych drzew.
3. Pozbycie się gałęzi nadłamanych, które ugięły się pod ciężarem owoców lub naderwał je wiatr.
4. Przerzedzenie korony - nie żałujemy cięcia większych gałęzi jabłoni, czereśni czy śliwy, które można usuwać w całości.
5. Przerzedzenie pędów bocznych - na pędach bocznych, które zdecydujemy się pozostawić przerzedzamy odgałęzienia drugiego czy trzeciego rzędu, pozostawiając je w odległości co 25 - 30 cm. Skracamy długie gałęzie do 1/3 ich długości.

Fot. 2.
Powyżej efekt nieprawidłowej techniki wycinania grubego konara przy pomocy piłki. Cięcie konara od góry to jeden z najczęściej popełnianych błędów, wskutek którego wyłamuje się on pod własnym ciężarem, tworząc głęboką, trudną do zagojenia ranę na powierzchni drzewa. Grube konary usuwa się, podcinając je najpierw od dołu, a dopiero później od góry. Dzięki temu wyłamują się, nie pociągając za sobą warstwy tkanek drzewa. Nierówność po wyłamaniu się tak wyciętego konaru można bezpiecznie wyprofilować przy pomocy piłki.

Druga kwestia dotyczy celowości pozostawiania takiego nagiego "kikuta". Najprawdopodobniej nie wyrosną już z niego młode pędy, będzie on natomiast zawilgocony (odchodzi poziomo od przewodnika) i podatny na infekcje przez choroby kory i drewna, stanowiąc zagrożenie dla przewodnika. Nie powinno się dokonywać takich amputacji na starym drewnie. Byłoby to uzasadnione, gdyby na tym konarze chciano zaszczepić zrazy, które dadzą początek nowej gałęzi lub gdyby konar ucięto przed jakąś młodszą gałęzią, która by go zastąpiła. W innym razie konar powinien zostać usunięty przy przewodniku.

Cięcie drzew owocowych a ich gatunek i odmiana

Poszczególne gatunki czy odmiany różnią się wiekiem drewna, na którym zakładają pąki kwiatowe. Np. brzoskwinia czy wiśnia Łutówka owocują na pędach jednorocznych (czyli tych wyrosłych w ubiegłym sezonie), a większość jabłoni dobrze owocuje na drewnie dwu- i trzyletnim. Trzeba uwzględnić przy cięciu starych drzew owocowych tę cechę gatunku czy odmiany i stopniowo wyprowadzać jak najwięcej młodych, produktywnych przyrostów.

Dawniej sadzono drzewa na silnie rosnących podkładkach. Wielkie rozmiary i wysokie usytuowanie korony to problem z pielęgnacją, zbiorem i gorsza jakość owoców. Powinniśmy postarać się obniżyć pułap owocowania, gdyż owoce wyrastające w górnych partiach korony są słabszej jakości, bo drzewo gorzej zaopatruje je w wapń. Promujemy zatem pędy niżej położone, a usuwamy te wyrastające zbyt wysoko. Na wiosnę można spróbować wykonać zabieg, jakim jest przyginanie gałęzi.

Przycinanie starych drzew - o czym jeszcze należy pamiętać?

Podczas przycinania starych drzew owocowych należy pamiętać jeszcze o dwu sprawach.

1. Nie należy drzew ciąć zbyt intensywnie, bo mogłoby je to osłabić. Nie wycina się więcej niż 30% pędów. Usuwając gałęzie i konary, należy to robić równomiernie, a nie ciąć tylko po jednej stronie, a drugą zostawiać nie tkniętą. Lepsze efekty przyniesie stopniowe odmładzanie drzew, rozplanowane nawet na kilka lat. Jest regułą, że na silne cięcie starych jabłoni, czereśni, śliw i innych drzew owocowych reagują jeszcze silniejszym wytwarzaniem nowych pędów. Z całą pewnością późną wiosną i latem po cięciu będzie trzeba obserwować drzewo pod kątem wyrastania wilków, czyli pionowych przyrostów, które nadają koronie niepożądany kształt, a nie przyniosą owocowania. Wilki trzeba wycinać bądź wyłamywać.
2. Rozleglejsze rany po cięciu należy w odpowiedni sposób zabezpieczyć, aby ograniczyć możliwość wnikania do nich patogenów. Sprawdza się tutaj biała farba emulsyjna z dodatkiem preparatu miedziowego czy też specjalna pasta ogrodnicza (produkt Funaben). Moim tegorocznym odkryciem jest tani preparat „Sztuczna kora”, którego dokładnego składu nie znam, ale zawiera pewnie jakieś naturalne substancje pochodzenia roślinnego. Udało mi się przy jego pomocy całkowicie wygoić bardzo poważne rany na pniu śliwy Jerozolimki, z którymi borykałem się długi czas. Produkt ma formę brązowej cieczy, którą można nanieść pędzlem na ubytek. Preparat szybko zasycha, tworzy powłokę ochronną i stymuluje zarastanie rany (otaczanie jej kalusem). 

Kiedy przycinać stare jabłonie i inne drzewa owocowe?

Cięcie starych jabłoni i innych drzew owocowych przeprowadzamy w dzień cieplejszy i suchy, co znacznie ogranicza ryzyko wnikania patogenów. Unikamy wykonywania inwazyjnych zabiegów przy wilgotnej aurze. Jeżeli pogoda jest wilgotna i nie sprzyja cięciu, lepiej je odłożyć. Po przeprowadzeniu cięcia drzew szalenie ważny jest oprysk fungicydem miedziowym, o czym jeszcze będzie mowa.

Leczenie ran starych drzew owocowych

Oprócz wspomnianego wycinania pędów porażonych przez choroby należy bardzo dokładnie obejrzeć powierzchnię pnia w poszukiwaniu objawów procesów chorobowych (choroby kory i drewna – np. raki i zgorzele) oraz żerowania szkodników (np. bawełnicy korówki, gąsienic zwójki koróweczki). Wszelkie szczeliny, spękania kory to dogodne siedlisko dla tych groźnych szkodników uszkadzających drewno. Można owe ubytki oczyścić przy pomocy noża skrobaka, wyprofilować, zabezpieczyć białą farbą emulsyjną czy sztuczną korą, aby nie zasiedliły ich szkodniki. Raki, zgorzele wycinamy do zdrowej tkanki i również zabezpieczamy.

Ochrona starych drzew owocowych

Po cięciu stosujemy oprysk preparatem miedziowym w silnym stężeniu. Oprysk powinien być wykonany starannie, aby niebieska ciecz dotarła we wszystkie zagłębienia kory i dokładnie pokryła wszystkie pędy. Szczególnie polecam do opryskiwania starych, wysokich drzew opryskiwacze plecakowe z napędem spalinowym, które mają dużą siłę wyrzutu cieczy, niestety są to urządzenia drogie. Później prowadzimy opryski zgodnie z właściwym dla danego gatunku kalendarzem. Wiosnę rozpoczynamy od oprysku miedzią oraz owadobójczymi pyretroidami.

Nawożenie starych drzew owocowych

• Zabieg wapnowania - na jesieni można przeprowadzić zabieg wapnowania, aby przywrócić odpowiednie pH gleby - wskazany jest odczyn lekko kwaśny. O zasadniczym znaczeniu tego zabiegu można przeczytać w naszym artykule: Wapnowanie gleb. Odczyn gleby można ustalić, zlecając badania lub wykonując je we własnym zakresie przy pomocy kwasomierza dostępnego w sklepach ogrodniczych. Istotny jest sposób pobrania próbki, o czym można przeczytać np. na stronie Laboratorium Analiz Chemicznych Instytutu Sadownictwa w Skierniewicach. Po rozsiewie wapna nie stosujemy już żadnych nawozów do wiosny.
• Uzupełnienie składników pokarmowych - jeżeli pH gleby jest optymalne, warto już na jesieni lub wiosną uzupełnić składniki pokarmowe. Stare drzewa posiadają bujnie rozwinięty system korzeniowy, dzięki czemu doskonale penetrują glebę w poszukiwaniu składników mineralnych. Jednak podłoże, które było przez wiele lat drenowane, a nie wnoszono do niego żadnych pierwiastków drogą nawożenia, jest jednostronnie wyczerpane.
• Nawozy naturalne - bardzo dobrym pomysłem jest zasilenie starych drzew owocowych przy pomocy nawozu naturalnego. Najlepszym będzie obornik, którym możemy wyściółkować glebę wokół drzewa. Należy rozłożyć jego solidną warstwę w formie pierścienia sięgającego krańców korony, ale tak, by obornik nie dotykał szyjki korzeniowej. Można również zastosować kompost. Nawóz pochodzenia organicznego będzie doskonałym źródłem wielu pierwiastków (m.in. azotu, potasu, magnezu, fosforu, boru), z których drzewo będzie mogło korzystać przynajmniej przez dwa sezony, gdyż mineralizacja obornika i przemieszczanie jego składników w głąb profilu glebowego jest procesem powolnym. Niezależnie od nawożenia organicznego, powinno się zastosować również nawozy mineralne.

Zachęcamy również do przeczytania innych artykułów przygotowanych przez Portal Sadownik. Związane z tematem:

• Jak i kiedy ciąć śliwę?