Podatność na mszyce - ważne kryterium doboru odmiany?
Dobór odmian to klucz do sukcesu w produkcji niekonwencjonalnej – odporność na parch to nie jedyne kryterium
Przy doborze odmian do zakładania sadu jabłoniowego często kierujemy się kryterium, jakim jest ich wrażliwość na uciążliwe i powszechnie występujące choroby, przede wszystkim na parch jabłoni, mączniaka prawdziwego czy choroby kory i drewna. Informacje te są przeważnie łatwo dostępne w opracowaniach pomologicznych. Mniej uwagi przykłada się natomiast do kwestii podatności odmian na mszyce, mimo że ta grupa szkodników corocznie jest przyczyną znacznych szkód w sadach jabłoniowych. Problem ten będzie nabierał w następnych latach tym większego znaczenia, że spodziewany jest rozwój produkcji jabłek ekologicznych i bez pozostałości środków ochrony roślin, która wymusza ograniczenie bądź całkowite zaniechanie chemicznej ochrony na rzecz metod alternatywnych, ale niestety przeważnie mniej skutecznych. Coraz częściej mówi się również o potrzebie rozdzielenia produkcji przemysłowej i deserowej. Do sadu typowo przemysłowego powinno się wybierać odmiany co najmniej tolerancyjne na powszechnie występujące choroby i szkodniki, aby zmniejszyć nakłady na ochronę chemiczną.
Sadownicy obserwują, że w tych samych warunkach podatność poszczególnych odmian jabłoni na mszyce jest różna. Wszelkie uwagi i obserwacje producentów są bardzo cenne, tym bardziej, że w literaturze brakuje informacji na ten temat. Ze swojej strony mogę podzielić się doświadczeniami z uprawą odmiany Topaz, w której corocznie obserwuję bardzo wysoką presję mszycy jabłoniowej i jabłoniowo – babkowej (patrz zdjęcie tytułowe). Jabłonie są uprawiane w systemie konwencjonalnym. Wysoka presja mszyc utrzymuje się od początku do samego końca sezonu i powoduje, że ochrona jest bardzo pracochłonna. Oczywiście, można podać argument, że tak silne zajęcie drzew przez mszyce jest efektem zaniedbań w ochronie i – zgoda, jest to prawda, brakło czasu, żeby dopilnować Topaza pod koniec sezonu – ale w uprawie innych, rosnących w pobliżu odmian, wystarczający jest standardowy program ochrony, w którym zabiegi chemiczne koncentrują się na zwalczeniu pierwszych osobników przed kwitnieniem i niedopuszczeniu do rozwoju populacji (pyretroidy, oleje), a później wykonuje się już opryski w zależności od potrzeb, po przeprowadzeniu lustracji. Natomiast walka z mszycą na Topazie to „nie kończąca się historia”, od początku sezonu aż do opadnięcia liści. Jest to istotne, ponieważ Topaz, odporny na parch jabłoni (choć ta odporność została już przełamana przez patogen), zaliczany jest do grupy odmian o wysokim potencjale w produkcji eko. Jak okaże się w dalszej części artykułu, odmiany odporne na parch jabłoni niekoniecznie są łatwe w ochronie przed mszycami. Są jednak wyjątki, które nie tylko nie cierpią od parcha i mączniaka, ale również nie są zasiedlane przez mszyce.
Z czego mogą wynikać różnice w podatności odmian na mszyce?
Generalnie mniejsza bądź większa podatność poszczególnych odmian na ataki mszyc może wynikać z ich cech genetycznych. Decydują one o tym, że mszyce, mając taką możliwość, wolą poszukać innego, atrakcyjniejszego dla siebie żywiciela. Rośliny o mniejszej podatności na mszyce mogą posiadać cechy zapobiegające rozpoczęciu żerowania przez szkodniki (np. grubą kutikulę) lub mechanizmy umożliwiające im stawianie oporu, kiedy mszyce zaatakują już roślinę. Istotna jest też tolerancja odmiany, która przejawia się tym, że przy tym samym nasileniu występowania szkodników, szkody w uprawie jednej odmiany będą wyższe niż w uprawie innej. Do oceny podatności poszczególnych odmian na mszyce potrzebne są nie tylko obserwacje tych cech, ale również ocena prowadzona w warunkach polowych, w porównaniu z innymi odmianami.
Odmiany parchoodporne i nie tylko – jaka jest ich podatność na mszycę jabłoniowo – babkową?
Szerokiej oceny odmian odpornych na parch jabłoni, uwzględniającej również stopień podatności drzew na szkodniki, podjęto się w Szwecji. W badaniach uwzględniono wiele odmian zalecanych do produkcji ekologicznej, w tym czeskie odmiany parchoodporne Rajka, Topaz, Remo, Rubinola, BioGolden, Vanda, oraz norweską Katinkę. Nie stosowano żadnych pestycydów. Zaobserwowano znaczną podatność jabłoni odmian BioGolden i Topaz na mszyce. W przypadku pierwszej wspomnianej odmiany, uszkodzenia owoców przez mszycę jabłoniowo – babkową sięgnęły 26%, a w przypadku drugiej – 13%. W próbach z Rubinolą odnotowano uszkodzenie 2% plonu, natomiast na owocach Rajki nie stwierdzono uszkodzeń [Jönsson i Tahir, 2004]. Wskazuje to na wyraźnie zróżnicowaną podatność poszczególnych parchoodpornych odmian jabłoni na mszyce.
W badaniach Bryk i in. [2014] poddano pod ocenę uszkodzenia jabłek odmian Topaz i Pinova przez szkodniki w sadzie ekologicznym. Stosowano dopuszczone w uprawie ekologicznej metody przeciwdziałania szkodnikom: oleje parafinowe, ogrodnicze mydło potasowe z dodatkiem alkoholu etylowego, SpinTor. Uszkodzenia jabłek odm. Topaz przez mszycę jabłoniowo – babkową sięgnęły 9,8%, a odm. Pinova – 3,9%. Natomiast w kolejnym roku badań zależność się odwróciła – w zbiorze odnotowano 9% uszkodzonych jabłek odm. Topaz i aż 17,2% uszkodzeń na odm. Pinova. Można więc przyjąć, że w ciagu dwóch lat badań średni udział jabłek uszkodzonych przez mszyce dla obu tych odmian jest zbliżony i wynosi ok. 10%. Dla sadownika są to straty znaczne i należy zwrócić uwagę, że wystąpiły pomimo stosowania zabiegu olejem parafinowym oraz kilkukrotnych (sześcio – i ośmiokrotnych, w zależności od sezonu) oprysków mydłem potasowym.
W instytucie w East Malling w Anglii [Fitzgerald i in., 2008] poddano ocenie podatność kilku wybranych odmian na mszycę jabłoniowo – babkową. Były wśród nich odporne na parch jabłoni odmiany Ariwa, Liberty, Rajka, Topaz, Rubinola, Florina, a także odmiany bez genu odporności na Venturia inaequalis – Pinova, Bohemia i Discovery. Badania prowadzone były przez trzy lata, przy czym najwyższa presja mszyc wystąpiła w 2006 roku. Spośród wyżej wymienionych, najniższą podatnością charakteryzowała się jabłoń Liberty, na której w ciągu trzech sezonów w ogóle nie odnotowano mszyc. Pozostałe odmiany można uszeregować malejąco według udziału drzew zajętych przez mszycę jabłoniowo – babkową w próbie (średnia z trzech lat): Discovery (47%), Florina (46%), Topaz (42%), Ariwa i Bohemia (41%), Rajka (40%), Pinova (39%) i Rubinola (29%). Badania nie są jednak dostatecznie miarodajne, ponieważ brano w nich pod uwagę wyłącznie fakt stwierdzenia mszyc na drzewach danej odmiany, bez oceny liczebności tych szkodników ani ich wpływu na kondycję roślin.
Jedną z bardziej obiecujących odmian dla produkcji ekologicznej bądź bez pozostałości ŚOR w plonie jest francuska Florina. Prócz odporności na parch jabłoni i średniej do niskiej podatności na mączniaka prawdziwego, charakteryzuje się ona również wysoką tolerancją na mszyce. Dowiedziono, że w warunkach uprawy polowej ma ona niską podatność na zasiedlanie przez mszycę jabłoniowo – babkową (w publikacjach francuskich podaje się ją jako odmianę odporną na ten gatunek szkodnika). Minarro i Dapena [2014] oceniali podatność różnych odmian jabłoni na mszyce. W sadzie, w którym założono eksperyment, nie były wykonywane żadne zabiegi insektycydami. Odnotowano, że w uprawie odmiany Florina mszyca jabłoniowo – babkowa zajęła 25% pędów, podczas gdy w uprawie odmiany Golden Delicious – ponad 60% pędów. Jednocześnie, pomimo obecności mszycy, nie zaobserwowano żadnych objawów uszkodzeń roślin na odmianie Florina, podczas gdy Golden Delicious został istotnie uszkodzony (obserwowano typowe dla żerowania tej mszycy zwijanie się liści; uszkodzenia roślin oceniono na 2,5 w 5 – stopniowej skali). Bardzo niską podatność Floriny na mszycę jabłoniowo – babkową tłumaczy się typową dla tej odmiany zawartością pewnych związków fenolowych w liściach [Rat – Morris, 1994].
W Iranie stwierdzono, że Golden Delicious wyróżnia się wyższą na tle odmian Red Delicious, Starkrimson i Granny Smith wrażliwością na mszycę jabłoniowo - babkową. W uprawie odmiany Golden Delicious obserwowano najwyższą liczbę szkodników w przeliczeniu na liść (2,6) oraz największy stopień deformacji liści [Razmjou i in., 2014].
A bawełnica korówka?
Tan i in. [2021] podjęli badania dotyczące oceny podatności na bawełnicę korówkę wybranych odmian jabłoni istotnych dla chińskiej produkcji jabłek. Były to Red Fuji, Starkrimson i Jonagold. Eksperyment założono w szklarni, w kontrolowanych warunkach termicznych, a kolonie bawełnicy korówki „zaszczepiono” w wykrojone na powierzchni roślin rany. Jabłonie Fuji zapewniły szkodnikom najbardziej dogodne warunki do rozmnażania i przyrostu powierzchni kolonii. Liczebność mszyc na Fuji była dwuipółkrotnie wyższa niż na Jonagoldzie i Starkrimsonie. Na Fuji Red rozwinęło się również ok. dwa razy więcej kolonii bawełnicy korówki niż na Jonagoldzie i Starkrimsonie. Biorąc pod uwagę wszystkie parametry, wywnioskowano, że Fuji jest odmianą najbardziej podatną na bawełnicę korówkę spośród wszystkich badanych, podczas gdy podatność odmian Starkrimson i Jonagold jest zdecydowanie niższa i zbliżona do siebie, jednak Jonagolda należy uznać za wytrzymalszego od Starkrimsona. Autorzy sugerują, że wysoka podatność czerwonego sportu Fuji na bawełnicę korówkę może wynikać z niższego niż u pozostałych badanych odmian ciśnienia kapilarnego w naczyniach. Z kolei mniejsza podatność pozostałych odmian może być zasługą zdolności żywiciela do zmian składu chemicznego tkanek i soków (cukry, białka, wolne aminokwasy, związki fenolowe, enzymy) po zaatakowaniu go przez mszycę.
Wysoką podatność odmiany Fuji na bawełnicę korówkę na tle odmian Golden Delicious, Melrose i Starking potwierdzają badania przeprowadzone w warunkach polowych przez Ateyyat i Al-Antary [2007].
Komentarze
Brak komentarzy