Substancje podstawowe jako uzupełnienie ochrony roślin sadowniczych - nie tylko dla sadowników ekologicznych

W Unii Europejskiej panuje obecnie tendencja do wycofywania substancji aktywnych środków ochrony roślin, co utrudnia konwencjonalną ochronę sadów i plantacji owoców jagodowych. Europejski Zielony Ład zakłada, że do 2030 roku zużycie chemicznych pestycydów w rolnictwie zostanie ograniczone o połowę. Należy się więc spodziewać, iż w kolejnych latach spektrum dostępnych substancji czynnych będzie się raczej zawężać, a nie rozszerzać. Co więcej, 25% gruntów rolnych ma zostać przekształcone w uprawy ekologiczne, w których stosowanie konwencjonalnych ŚOR jest wykluczone. Jednocześnie zwiększa się grupa konsumentów, którzy poszukują owoców wolnych od pozostałości po środkach ochrony roślin bądź zawierających zmniejszoną ich ilość, czego odzwierciedleniem jest polityka zakupowa zachodnich sieci supermarketów, nastawiona na owoce o ograniczonej liczbie pozostałości substancji czynnych lub ich zawartości zmniejszonej do określonego ułamka NDP (najwyższego dopuszczalnego poziomu pozostałości).

Widoczny jest również problem uodparniania się agrofagów na powszechnie dotychczas stosowane substancje aktywne chemicznych środków ochrony roślin. Ich zwalczanie – wobec braku nowych rejestracji – staje się poważnym wyzwaniem.

Sytuacja ta wiąże się ze wzrostem zainteresowania alternatywnymi środkami o potwierdzonym działaniu, które mogłyby wspomóc ochronę roślin, umożliwiając wyprodukowanie dobrej jakości owoców przy zmniejszonym zużyciu chemicznych pestycydów bądź przy całkowitym zaniechaniu ich stosowania. Gdyby założenia Zielonego Ładu miały się urzeczywistnić, producenci muszą być na to przygotowani. Unijni urzędnicy stawiają wyśrubowane cele, ale sposoby ich realizacji pozostawiają samym rolnikom bądź instytucjom naukowym i doradczym, które ich wspierają.

W ubiegłym roku w czasopiśmie naukowym „Postępy w Ochronie Roślin” ukazał się artykuł przeglądowy, wskazujący potencjalne substancje podstawowe, które mogłyby wspomóc strategię ochrony roślin uprawnych, w tym różnych gatunków roślin sadowniczych. Są one zalecane do wykorzystania w ochronie upraw ekologicznych i w 2018 roku zostały włączone do załącznika II rozporządzenia Komisji (WE) nr 889/2008 (Rozporządzenie 2008). Zostały one także utrzymane w zapisach załącznika II rozporządzenia wykonawczego Komisji (UE) 2018/1584 z dnia 22 października 2018 r. zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 889/2008, które wejdzie w życie od roku 2022 (Rozporządzenie 2018).

Czym są substancje podstawowe?

„Substancje podstawowe” są definiowane jako kategoria substancji o przeznaczeniu ochronnym, które muszą spełniać następujące warunki:

• Nie mogą być potencjalnie niebezpieczne;
• Nie mogą oddziaływać na układ endokrynny ani wykazywać działania neurotoksycznego lub immunotoksycznego;
• Głównym celem ich stosowania nie może być ochrona roślin, ale mogą ją wspomagać (bezpośrednio lub jako składnik uzupełniający);
• Nie są wprowadzane do obrotu jako środek ochrony roślin.

Substancje podstawowe nie są rejestrowane, a jedynie zatwierdzane. Często są to produkty spożywcze lub produkty powstające w przetwórstwie spożywczym. Mogą spełniać swoją funkcję ochronną poprzez stwarzanie fizycznej bariery lub pełnić rolę atraktanta dla szkodników.

Poniżej lista tych substancji, które mogą znaleźć zastosowanie we wspomaganiu ochrony roślin sadowniczych.

Które substancje podstawowe mogą wspomóc ochronę sadów przed chorobami i szkodnikami?

►Wodorotlenek wapnia (wapno gaszone) jako roztwór o stężeniu 24-33%, który może być stosowany do zabezpieczania sadów przed rakiem drzew owocowych (Nectria galligena) w okresie zimy i wiosny.

Czytaj więcej: Jak stosować wapno z komór chłodniczych do odkwaszania gleby w sadzie?

►Chlorowodorek chitozanu – substancja stymulująca reakcję odpornościową roślin. Jest bezpieczna dla środowiska i ulega w nim biodegradacji. Występuje naturalnie w elementach szkieletu zewnętrznego skorupiaków (np. krewetek, krabów, homarów). Stosowana w formie oprysku, zwiększa odporność roślin na grzyby patogeniczne i bakterie. Tworzy na powierzchni roślin powłokę o działaniu antybakteryjnym. Na polskim rynku dostępny jest preparat o nazwie Chitoshell zawierający chlorowodorek chitozanu.

►Sacharoza – wodny roztwór może być stosowany w sadach jabłoniowych w godzinach porannych do wspomagania ochrony przed owocówką jabłkóweczką. Opryskiwanie drzew jabłoni cukrem może wydawać się praktyką śmieszną, jednak jej skuteczność potwierdzają badania naukowe. Arnault i in. [2016] na podstawie kilkuletnich badań w sadach jabłoniowych we Francji i Algierii dowiedli, że opryskiwania sacharozą w stężeniu 0,01% zmniejszyły udział jabłek zasiedlonych przez owocówkę jabłkóweczkę o 41%. Cukier zniechęca owocówkę do składania jaj na powierzchni owoców. Dodatek cukru zwiększył skuteczność zabiegów tiachloprydem, jednak nie podniósł skuteczności opryskiwań granulowirusem CpGV. Raport dopuszcza również stosowanie sacharozy wspomagająco w ochronie winorośli przed skoczkami i mączniakiem rzekomym.

►Fruktoza – wodny roztwór może być stosowany w sadach jabłoniowych w formie oprysku w godzinach słabego nasłonecznienia przeciwko owocówce jabłkóweczce, oraz w uprawie winorośli przeciwko mączniakowi rzekomemu.

►Wodorowęglan sodu – roztwór wodny do stosowania w formie oprysków do ochrony plantacji owoców jagodowych przed mączniakiem oraz w winnicach przeciwko mączniakowi prawdziwemu i szarej pleśni. W sadach jabłoniowych może być wykorzystywany do ochrony przed parchem, a w sadach brzoskwiniowych – przeciwko kędzierzawości liści.

►Kora wierzby - wodny homogenat z kory wierzby może być stosowany do opryskiwania winorośli przeciwko mączniakowi prawdziwemu i rzekomemu, jabłoni wspomagająco przeciwko parchowi oraz mączniakowi prawdziwemu, a także brzoskwini w celu przeciwdziałania kędzierzawości liści. Kora wierzby jest surowcem zawierającym kwas salicylowy, substancję biorącą udział w naturalnych reakcjach obronnych roślin.

Czytaj więcej: Aspiryna w sadownictwie - czy jej stosowanie ma sens?

►Wyciąg wodny z pędów płonnych skrzypu polnego – może być stosowany w sadach i winnicach w formie oprysku nalistnego w celu zapobiegania mączniakom.

►Lecytyna – może być stosowana przeciwko mączniakowi prawdziwemu w uprawach jabłoni, truskawki, agrestu i winorośli.

►Wodorofosforan dwuamonu – może być wykorzystywany w pułapkach rozwieszanych na drzewach pestkowych do przywabiania nasionnicy trześniówki.

►Chlorek sodu (sól kuchenna) – dopuszczone są opryskiwania winorośli w dawce 0,6 – 2 kg/200 l wody/ha w celu zwalczania mączniaka prawdziwego w uprawach winorośli. Maksymalna dawka chlorku sodu nie może przekroczyć 6 kg/ha rocznie.

►Nierozcieńczone piwo – może być stosowane w pułapkach na ślimaki. Liczba rozmieszczonych na terenie plantacji pułapek z piwem zależy od presji ślimaków, maksymalnie zaleca się wystawienie jednej takiej pułapki na metr kwadratowy.

Czytaj więcej: Krzem ogranicza żerowanie ślimaków

►Węgiel drzewny – może być stosowany doglebowo raz na trzy lata w uprawach winorośli, celem zmniejszenia presji patogenów Phaeoacremonium aleophilium i Phaeomoniella chlamydospora.

►Mleko krowie – w postaci nierozcieńczonej może służyć jako oprysk do zabezpieczania winorośli przed mączniakiem bądź do zabezpieczania przed mechanicznym przenoszeniem wirusów na narzędziach.

Źródła:

1. Arnault I, Lombarkia N, Joy-Ondet S, Romet L, Brahim I, Meradi R, Nasri A, Auger A, Derridj S (2016): Foliar application of microdoses of sucrose to reduce codling moth Cydia pomonella L. (Lepidoptera: Tortricidae) damage to apple trees. Pest Management Science, 10: 1901-1909
2. Kowalska J, Roszkowski S, Krzymińska J (2021): Substancje podstawowe – efektywne uzupełnienie metod ochrony upraw. Progress in Plant Protection, 2: 139-146

Związane z tematem

Niechemiczne metody ochrony drzew pestkowych przed chorobami

Niechemiczne metody ochrony plantacji owoców jagodowych przed chorobami

Jak bez tiofanatu metylu chronić sady jabłoniowe przed rakami?