Sad po sadzie i uzupełnianie wypadów - zapobieganie zmęczeniu gleby

Zmęczenie gleby to powszechny problem w polskich sadach

Przez lata praktyki sadowniczej zaobserwowano, że drzewa czy krzewy owocowe danego gatunku nie udają się na gruntach, na których tenże gatunek uprawiano w latach ubiegłych. Takie zjawisko nazywamy zmęczeniem gleby bądź chorobą replantacji. Wzrost roślin jest zahamowany nawet o 75%. Ograniczona jest rozbudowa systemu korzeniowego oraz części nadziemnych. Przeważnie rośliny dotknięte chorobą replantacji nie giną, ale dopiero po kilku latach zaczynają rosnąć normalnie. Zmęczenie gleby jest bardzo poważną przyczyną spadku produkcyjności nowych nasadzeń, zapóźnienia w owocowaniu, strat finansowych. Nie rekompensuje go silne nawożenie. Najgorsze efekty przynosi sadzenie brzoskwiń po brzoskwiniach, jabłoni po jabłoniach; problem silnie dotyka również sadzonych po sobie wiśni, czereśni, porzeczek i truskawek. Negatywne skutki zmęczenia gleby obserwuje się także w przypadku uzupełniania wypadów.

Dwie bardzo stare fotografie z prof. Pieniążkiem w roli głównej najlepiej pokazują negatywne skutki zmęczenia gleby. Obie jabłonie posadzono trzy lata wcześniej. Zdjęcie po lewej stronie pokazuje jabłoń sadzoną w glebę po wykarczowaniu sadu jabłoniowego, zaś zdjęcie po prawej przedstawia drzewo sadzone w nowinę.

Intensywna produkcja sadownicza zmusza nas do zakładania nowych nasadzeń w miejsce wykarczowanego sadu. Nie ugorujemy gruntów, choć skutecznie zmniejszyłoby  to problem choroby replantacji. Gospodarstwa wyspecjalizowane w uprawie jabłoni dążą do posadzenia tego samego gatunku w miejsce wykarczowanej kwatery. Dlatego problem zmęczenia gleby jest w polskich sadach powszechny. Oceny nasilenia tego zjawiska podjęto się w 1998 roku (badania Szczygła i Zepp). Oceniono wówczas, że w okolicach Skierniewic choroba replantacji dotyczy aż 83% sadów. W okolicach Kielc i Poznania problem wystąpił w 73%, natomiast w pobliżu Warszawy w co drugim sadzie.

Jakie są przyczyny zmęczenia gleby?

Zmęczenie gleby to problem wynikający z nakładania się kilku niekorzystnych zjawisk:

• Jednostronnego wyczerpania gleby ze składników mineralnych (przede wszystkim z mikroelementów i fosforu). Na przykład jabłoń eksploatuje podłoże z określonych ilości poszczególnych składników. Jeżeli w miejsce jabłoni ponownie posadzimy jabłoń, będzie ona bardziej cierpieć z powodu braków składników, niż gdybyśmy wsadzili ją w miejsce na przykład brzoskwini.
• Nagromadzenia w glebie patogenów i szkodników atakujących dany gatunek.
• Nagromadzenia wydzielanych przez systemy korzeniowe substancji hamujących wzrost roślin.
• Powstawania w procesach rozkładu pozostałości korzeni toksyn upośledzających wzrost systemu korzeniowego młodych drzewek. Słabszy rozwój systemu korzeniowego skutkuje gorszym zaopatrzeniem rośliny w wodę i sole mineralne.
• Nagromadzenia pozostałości środków ochrony roślin (np. metali ciężkich).
• Niewłaściwego pH gleby.
• Zubożenia gleby w materię organiczną.

Jak ograniczyć problem zmęczenia gleby?

• Przy karczowaniu możliwie najdokładniej usuwać pozostałości korzeni w glebie.
• Ugorować grunt po wykarczowanych kwaterach. Choć przynosi to zadowalające skutki w ograniczaniu zmęczenia gleby, w praktyce ugorowania nie stosujemy ze względów ekonomicznych, gdyż nie możemy sobie pozwolić na wyłączenie działki z produkcji na rok czy dwa lata. Musimy zachować ciągłość produkcji.
• Zmianować rośliny. Najlepiej byłoby posadzić po wykarczowaniu kwatery z danym gatunkiem inny gatunek drzewa lub krzewu owocowego. Jabłoń dobrze udaje się po pestkowych, najczęściej dobrze rośnie również po gruszach. Jeżeli chcemy uprawiać jabłonie po jabłoniach (bądź inny gatunek w miejsce tego samego), warto wprowadzić na rok czy dwa rolniczą uprawę jednoroczną (np. zboża, rzepak, jednoroczne motylkowate). Jeżeli nie mamy odpowiedniego sprzętu, można komuś pole wydzierżawić.
• W niektórych przypadkach, aby ograniczyć chorobę replantacji, wystarczy zmienić podkładkę – czereśnia szczepiona na czereśni ptasiej dobrze rośnie po antypce; grusza szczepiona na gruszy kaukaskiej udaje się po gruszy szczepionej na pigwie.
• Stosować duże ilości obornika lub kompostu przed założeniem sadu. Można wykorzystać preparaty humusowe.
• Przed założeniem nasadzenia wysiać jako przedplon na przyoranie rośliny fitosanitarne, np. gorczycę, owies, aksamitkę.
• Zlecić dokładne badania gleby (odczyn, makro- i mikroelementy, pasożyty) i uregulować pH oraz nawożeniem posypowym uzupełnić niedobory składników mineralnych. Ogromne znaczenie ma fosfor, który jedynie przed założeniem sadu możemy dokładnie przemieszać z glebą.
• Można chemicznie odkazić glebę, aby wyniszczyć znajdujące się w niej patogeny. Tradycyjnie w okresie jesiennym z powodzeniem stosowano do tego formalinę (35 – 40% roztwór formaldehydu), rozpuszczając 2,5 – 5 l tego środka w 100 l wody. Niestety zabieg ten jest obecnie zakazany, choć jest tajemnicą poliszynela, że niektórzy go stosują. Trzeba używać innych zarejestrowanych preparatów odkażających glebę. Część ma działanie ogólne, inne wykazują działanie typowo przeciwko jednej grupie szkodników/patogenów, np. nematocydy zwalczające nicienie.
• Stosować szczepionki mikoryzowe, które stymulują rozwój systemu korzeniowego, ograniczając nieco negatywny wpływ zmęczenia gleby na rośliny.
• W przypadku uzupełniania wypadów należy możliwie najdokładniej oczyścić glebę z pozostałości korzeni martwego drzewa. Dołek warto zaprawić kompostem lub obornikiem. Wysypać nawozy. Najlepsze skutki przynosi wymiana gleby w dołku o średnicy 120 cm i głębokości 40 cm, w który posadzimy drzewko. Z uwagi na pracochłonność, nie zrobimy tego w przypadku zakładania nowego sadu, można jednak uczynić to przy uzupełnianiu wypadów. Zniesiemy w ten sposób zmęczenie gleby.  

Związane z tematem

Co trzeba wiedzieć o orce przed zakładaniem sadu?

Karczowanie sadu - przeprowadzić samodzielnie czy zlecić firmie?

Zakładanie sadu - jedyna okazja na wprowadzenie materii organicznej w głąb gleby